Sembolik Oyun, Çocuğunuzun Konuşmasına Nasıl Yardımcı Olur?

Sembolik oyun (sembolik düşünme), çocukların geçtiği en önemli gelişim basamaklardan biridir. Henüz konuşmaya başlamamış bir çocuk, aynı zamanda oyun becerilerinde de yaşıtlarından geride ise; bu durum dil gelişiminde desteğe ihtiyaç duyacağının işareti olabilir. Bunun nedenlerini açıklamak için sembolik oyun gelişimine bakalım: (Tipik gelişimde, sembolik oyun becerileri aşağıdaki açıklamalarda olduğu gibi belirli zamanlarda edinilir. Gelişimsel farklılıkları olan çocuklar, aynı aşamalardan geçerler, ancak bu geçişler daha yavaş bir hızla gerçekleşir.)

Kendi kendine –mış gibi yapma: 12-18 ay

Bu aşamada çocuk, kendi başına içermiş gibi, yermiş gibi, uyurmuş gibi yapar. Çocuğun oyunlarında genellikle gerçek ( örn: gerçek bir kaşık) ya da gerçeğe oldukça yakın (örn: plastik oyuncak kaşık) nesneleri kullanarak, eylemleri kendi üzerinde sergilediğini gözlemleriz.

Başkalarıyla –mış gibi yapma: 18-24 ay

Bu aşamadaki çocuklar hayal ettikleri bir eylemi, oyuncaklar ya da başka kişiler üzerinden gerekleştirirler. Gerçekçi nesneleri kullanmaya, bu aşamada da devam ederler. Ancak artık oyuncak çatalla kendilerinden başka bir bebeği beslerler. Ayrıca etrafındaki yetişkinlerin eylemlerini gözleyip, onları taklit ederek canlandırmalar yaparlar. Örneğin oyuncak bir telefonu alıp, sohbet edermiş gibi yaparlar.

Tanıdık eylemlerin birleştirilmesi: 24-30 ay

Bu dönemdeki çocukların, sözcükleri birbirleriyle kombine ederek minik cümleler üretmeye başlamalarına paralel olarak, ilişkili birden fazla ”–mış gibi yapma eylemi”ni de bir araya getirmeye başladıklarını görürüz. Örneğin bebeği kaşıkla besleyip, ardından bebeği yatırabilir. Bu aşamada artık, şekli benzemek kaydıyla daha az gerçekçi nesneler kullanabilir. Örneğin bir topu, bir oyuncak bebeğe elma yedirirmiş gibi kullanabilir.

Az tanıdık eylemlerin birleştirilmesi: 30-36 ay

Çocuklar bu aşamada, daha az karşılaştıkları temalara oyunlarında yer verebilirler. Doktora gitmek, bir restoranda garson olmak gibi durumlar hakkında rol yaparlar. Artık nesne olmadan –mış gibi yapabilmeye başlamışlardır ( Örneğin elini yumruk yapıp, elinde bir bardak varmış ve o bardaktan içiyormuş gibi yapmak). Bu süreçte bir nesneyi, aslında temsil etmediği başka bir işlevi varmış gibi hayal edebilmeye başlarlar. Örneğin bir küple, çöp dökmeye giden bir çöp kamyonuymuş gibi oynayabilirler.

Başkalarıyla hayali oyun (role play): 3-5 yaş

Hayali temalar içerisinde de –mış gibi yapabilmeye başlarlar (Örneğin korsanlar, konuşan sandalyeler ya da konuşan arabalar, şatolar, dinazorlar, uzay gibi gerçekte hiç varolmayan ya da gerçek hayatta henüz deneyimlemedikleri durumları kurgularlar.) Başkalarıyla beraber, herkesin farklı roller üstlenerek dahil olduğu oyunlar oynarlar. Artık gerçekçi objelere ya da oyuncaklara ihtiyaç yoktur. Bu aşamadaki çocuklar jestlerini, mimiklerini, gerçekçi olmayan objeleri farklı amaçlarla kullanabilirler. Genellikle bu aşamada eş zamanlı olarak, dil gelişiminin de büyük bir ivmeye ulaştıklarını gözlemleriz. Çocuklar rollerini açıklarlar ve rollerinin eylemlerini gerçekleştirirken dili kullanırlar. Örneğin başka bir çocukla doktorculuk oyunu sırasında, ‘’Neren acıyor, göster?’’ şeklinde soru yöneltebilir, hayalindeki durumları basitçe tanımlayabilir.

Görüldüğü gibi sembolik oyun 12 ay civarında başlar. Bu dönem aynı zamanda ilk sözcüklerin kullanımının başladığı döneme denk gelir. Çocuklar 2 yaşına geldiklerinde, oyunlarında farklı eylemleri kombine etmeye başlarlar. Bu da cümle üretimlerinin gerçekleşmeye başladığı dönemle paralellik gösterir. Sembolik oyun (yani sembolik düşünme becerisi) ve dil gelişimi arasındaki bu ilişki pek çok bilimsel araştırma sonucunda da yıllardır ortaya konmaktadır.

Sembolik Oyun ve Dil Gelişimi İlişkisi

Sözcükler, etrafımızdaki her şeyi sembolize ederler. Her sözcüğün gerçek dünyada bir karşılığı vardır. Örneğin ‘’limon’’ dediğimizde sarı renkli, ekşi, sulu bir meyve aklımıza gelir. ‘’Yürümek’’ ise bir ayağımızı diğerinin önüne koyarak, konum değiştirme eylemini sembolize eder. Çocuğunuz sözcükleri iletişim amaçlı kullanabilmek için, bu sembollerin anlamlarını bilmeye gereksinim duyar. Benzer olarak, sembolik oyuna kendini verebilmesi için, çocuğun bir şeyin (plastik limon) başka bir şeyi (gerçek limon; sulu ve ekşi olan) temsil ettiğini anlayabilmesi gerekir. Ancak bu bağlantıyı kurabildiklerinde, plastik elmayı yermiş gibi yapabilir ya da oyuncak bebeği beslermiş gibi yapabilirler. 

Dil-konuşma gecikmesi olan çocuklardan bazıları, bu gecikmeye rağmen sembolik oyun becerilerinde oldukça iyi olabilirler. Bu durumda dil, konuşma gelişimini etkileyen diğer faktörlerin incelenmesi gerekebilir.

Kaynaklar:

http://www.hanen.org/Helpful-Info/Articles/The-Land-of-Make-Believe.aspx

https://www.sagepub.com/sites/default/files/upm-binaries/53567_ch_10.pdf