Damak Dudak Yarıklığında Dil ve Konuşma Terapisi
- Damak yarıklığı olan çocuklarda konuşma sorunları görülür mü?
Damak yarıklığıyla doğan çocukların yarısından fazlası, hayatlarının bazı dönemlerinde konuşma terapisine ihtiyaç duyarlar.
Konuşma terapistiniz, çocuğunuzun konuşma üretimlerini ve dil gelişimini değerlendirip, uygun terapi yaklaşımlarına dair önerilerinde bulunur.
Ayrıca, bir problem olmasa bile , çocuğunuzun düzenli olarak kulak burun boğaz hekiminin muayenesinden geçmesi ve işitmesinin değerlendirilmesi oldukça önemlidir. Damak yarıklığı olan çocukların, diğerlerine göre kulak enfeksiyonları (otitis media) geçirme olasılıkları çok daha yüksektir. Sık kulak iltihabi geçiren çocuklarda, işitme kaybı, dil ve konuşma sorunları riski bulunmaktadır. Çünkü orta kulakta sıvı birikmesi çocukların, konuşulan dili tam olarak işitmelerine engel olur.
- Damak yarıklığı olan çocuklarda görülen konuşma sorunları nelerdir ?
Damak ameliyatından önce, burun ve ağız boşlukları tam olarak ayrılmamıştır. Bu nedenle damak yarıklığı olan çocuklarda :
- Buruna hava kaçtığı için, ağız içinde ses üretimi gerekli hava basıncı yeterince sağlanamaz.
- Dilin, damak üzerinde temas edebileceği daha az yapı bulunmaktadır. (Konuşma sırasında bazı seslerin üretimi için dilimizin damak üzerinde belirli noktalara temas etmesi ya da yaklaşması gerekir.)
Bu sorunlar, çocukların bazı sesleri üretmeyi öğrenmesini zorlaştırır. Yarık damaklı doğan bir çocuğun, 9-24 aylık dönemde, konuşma seslerinin geç gelişmesi, beklenen bir durumdur. Bu nedenle,sık sık çocuğunuzla konuşmanız ve onu sizinle konuşmaya cesaretlendirmeniz çok önemlidir. Damak onarıldığında, çocuğunuzun daha fazla ünsüz ses üretebilmesi mümkündür ancak yine de erken yaşlarda konuşma gecikmesi görülebilir. Bazı çocuklarda birçok nedene bağlı olarak, erken çocukluk döneminde sesletim sorunları da (belirli seslerin üretilmesindeki zorluklar) görülebilir. Çocuğunuzun dişlerinin kapanışı düzgün değilse, konuşması anlaşılır olsa bile bazı sesler (s, ş gibi) bozuk olabilir. Ayrıca hatırlanmalıdır ki, damak yarıklığı olmasa da, genel olarak bazı çocukların konuşma gelişimi, yaşıtlarınınkine göre daha yavaş olabilir.
Konuşmanın doğru üretimi sırasında, yumuşak damak kalkar ve boğazın arkasına doğru hareket eder. Böylece burun boşluğunun ağızdan ayrılmasıyla, hava ve ses ağzın dışına doğru çıkar. Burun boşluğu ve ağzın arasının kapanmasıyla ilgili yetersizlikler, velofarengeal yetmezlik olarak adlandırılır. Velofarengeal yetmezliği olan çocukların konuşmaları, ‘’burunlarından konuşuyormuş gibi’’ duyulabilir. Bu sorun, yumuşak damağın, burun boşluğu ve ağız arasını kapatamamasından kaynaklanır, Konuşma seslerinin üretimi sırasında hava buruna kaçar. Bunun sonucunda genelde, hipernazalite ya da nazal kaçak görülür. (‘’m’’ ve ‘’n’’ sesleri üretilirken, havanın burundan çıkması normaldır.) Damak yarıklığı ameliyatı olmuş çocukların yaklaşık %25’i, velofarengeal yetmezlik belirtileri gösterebilir.
Çocuğunuzun, konuşmasında hırıltılı ya da homurtulu sesler fark edebilirsiniz. Bu sesler, bazı çocuklar tarafından, velofarengeal yetmezliği telafi etmek için geliştirdikleri, yanlış öğrenilmiş bir davranışın göstergesidir. Bu davranış genelde, damak ameliyatından önce başlar ve damak kapatıldıktan sonra da devam edebilir. Hatalı ses üretimleri konuşma terapisiyle düzeltilebilir. Ancak çocuğunuzun sesleri bu şekilde üretmesinin özendirilmemesi gerekir. Çünkü çocuğunuz için daha sonra bu alışkanlıktan vazgeçmek çok daha zor olacaktır.
Velofarengeal yetmezliği olan çocuklarda ses bozukluğu da görülebilir. Bu durumda çocuğunuzun sesi, hırıltılı, kısık ya da boğuk gelebilir. Normal bir konuşma sağlayabilmek için, ses tellerin aşırı zorlayabilir ve ses üretirken fazla yorulabilir.
- Konuşma sorunlarıyla ilgili neler yapılabilir?
Konuşma terapisiyle, çocuğunuzun konuşma sorunlarının giderilmesi sağlanabilir. Terapi, hafif düzeyde hipernazalitesi, sesletim sorunu veya konuşma gecikmesi olan çocuklarda oldukça etkilidir. Konuşma terapisinin amacı, çocuğunuzun sesleri nasıl doğru üreteceğinin öğrenmesinin yanı sıra, iyi konuşma alışkanlıkları da (ses üretiminde görevli yapılara zarar vermeden) kazanmasıdır. Ne yazık ki, ağır ve orta derecede velofarengeal yetmezlikten kaynaklanan hipernazalitenin giderilmesinde, terapi yalnız başına yeterli olamamaktadır.
Çocuğunuzun ne tür bir terapi alacağı, sorunlarının türüne göre belirlenir. Hangi sıklıkla terapi alacağına ise sorunların şiddetine göre karar verilir. Çocuğunuzun sesletim sorunları, dişlerindeki bozukluklardan kaynaklanıyorsa, sesletim terapisinin yanında ortodontik tedavi de sorunun iyileşmesinde etkili olur.
Damak yarıklığı ekibinizin üyeleri (dil ve konuşma terapisti, plastik cerrah, kulak burun boğaz hekimi, ortodontist) çocuğunuzun konuşmasının yalnızca konuşma terapisiyle düzelmeyeceğine karar verirlerse, başka bazı seçenekler sunabilirler. Çocuğunuzun konuşmasına yardımcı olması için, bir damak ameliyatı daha olması gerekebilir. En sık yapılan ameliyatlar :
- Farengeal flep
- Sfinkter faringoplasti
Ayrıca cerrahınız, önceki ameliyatta yapılan düzeltmenin tekrarlanmasını da isteyebilir. Ameliyat sonrasında, çocuğunuzun doğru bir sesletim ve konuşma alışkanlıklarına sahip olması için, çocuğunuzun mutlaka konuşma terapisi alması gerekir.
Velofarengeal yetmezliğin düzeltilmesi için, ameliyat en çok tercih edilen yaklaşım olsa da, bazı vakalarda prostetik araçlar da bir çözüm olabilir. Bu konuşma kolaylaştırıcı araçlar, ortodontik araçlar gibi ağız içine yerleştirilir. En yaygın iki türü :
- Palatal lift
- Konuşma obtüratörü (speech bulb)
Konuşma obtüratörü, yumuşak damak ve boğaz arasında kalan boşluğun kısmen kapanmasını sağlar. Palatal lift ise, yumuşak damağın kapanmasını mümkün kılacak bir pozisyona kaldırılmasını sağlar. Bir çok uzmana göre, prostetik uygulamalar beş yaşın üzerindeki çocuklarda en iyi sonuçları verir. Ancak, bu araçların kişiye uygunluğuna karar verilmesi için, her vaka bireysel olarak değerlendirilmelidir.
- Damak yarıklığı ekibinde, dil ve konuşma terapistinin görevi nedir?
Damak yarıklığı ekibinde, dil ve konuşma terapistinin birçok sorumluluğu vardır. Dil ve konuşma terapisti, düzenli olarak çocuğunuzun dil ve konuşma gelişimini değerlendirir, riskli durumları belirler. Ayrıca konuşmanın yanı sıra çocuğunuzun beslenmeyle ilgili güçlüklerinin de en aza indirgenmesine yardımcı olur. Çocuğunuz için uygun beslenme teknikleriyle ilgili size rehberlik eder.
- Ebeveynler olarak çocuğunuza nasıl yardımcı olabilirsiniz?
Ebeveynler ve bakıcı kişiler, çocuğun dil ve konuşma gelişiminde çok önemli bir role sahiptir. Çocuğunuzla konuşmanız ve onun uygun konuşma davranışlarını pekiştirmeniz önemlidir. Dil ve konuşma terapistinizle bir ev programı yürütmek için mutlaka birlikte çalışınız. Terapistiniz, çocuğunuzun dil ve konuşma gelişimini desteklemeye yönelik belirli aktiviteler önerebilir. Çocuğunuzun, konuşmasıyla ilgili kendisini başarılı hissetmesi çok önemlidir. Bu nedenle, konuşmalar sırasında her zaman cesaretlendirici ve eğlenceli olmaya çalışınız.
SÖZLÜK:
Sesletim: Konuşmayı üreten ağız ve hava yolu hareketleri.
Ünsüzler: A, e, ı, i , o, ö , u, ü dışındaki tüm sesler
Nazal kaçak: Konuşma sırasında , burundan hava kaçması
Hipernazalite: Kişi, burundan konuşuyormuş gibidir. Konuşma aşırı burunsudur.
Otitis Media: Kulak enfeksiyonu
Farengeal flep: Hipernazaliteyi en aza indirgemek için yapılan cerrahi uygulama. Deriden alınan bir parça, yumuşak damak ile boğazın arkasında köprü oluşturur.
Prostetik araç: Bedenin eksik olan bir bölümü için kullanılan yapay malzeme
Sfinkter Faringoplasti: Hipernazaliteyi en aza indirgemeyi amaçlayan ameliyat
Velofarengeal yetersizlik / yetmezlik: Yumuşak damağın, burun boşluğu ve ağzı ayıracak kadar uzanamadığı durum. Bu sorun hipernazal konuşmaya neden olabilir.
Ses bozukluğu: Boğuk/ kısık ses, alçak sesle konuşma, zorlanımlı ses kalitesi
Çeviren: Gizem Şengün
Kaynak:
Dil ve Konuşma Bozuklukları 